Günümüzde iletişim çok kolay gibidir değil mi? Telefonlar, internet, televizyon, radyo, gazeteler… İnsan önceki zamanlarda nasıl her şeyden bihaber yaşarmış, doğrusu şaşmamak elde değil. Bu zamanda adını ve soyadını bildiğin bir insanı dünyanın neresinde olursa olsun bulabilirsin. İstediğin kişiye bir telefon açarak ona ulaşabilirsin, bir e-mail atabilirsin -kağıtlara yazılan eski mektupların yerini hiçbir şey tutmasa da-.
Peki bunları yapmakla o kişiyle gerçekten iletişim kurmuş olur muyuz? Bu soruyu birden cevaplamak zor. Teknoloji yalnız insanlar yaratıyor bana göre. Önceleri kişilerin yüz ve mimiklerini görerek yapılan konuşmalar, gitgide sadece sesini duymaya -yani telefondan-, sonra da sözcüklerin ardından -yani internetten- olmaya başladı. Yani çok iyi bir edebiyatçı değilseniz, bulunduğunuz durumu, hissettiğiniz duyguyu çok iyi betimleyemezseniz, karşınızdaki kişinin sizi anlamaması ya da yanlış anlaması kaçınılmaz.
Bunlar kafamdan geçince de yeryüzünde hangi diller konuşulup, hangi dillerle karşımızdakine ulaşmaya yani iletişmeye çalışmışız, merak ettim. İşte ansiklopedilerden bulduklarımdan birazı:
Sözlü ve sözsüz iletişim: Bir iletinin vericiden alıcıya iletilmesi işidir. Bu sözlü de olabilir, el kol hareketleri ve mimiklerle de olabilir; ki biz buna beden dili diyoruz.
Bir de yazılı iletişim vardır. Sesteki tonlama ve prozodi yerine burada, harf karakterleri, espaslar, renkler, resimlerle o duyguyu vermeye çalışırız.
Sözcüklerle oynamak bulmacaları yaratmış bunlar da insanları her zaman ilgilendirmiştir. Tabi ki bu bulmacaların yapısı kullanılan dile göredir.
Şiirde de sözcük oyunları yapıp, farklı anlamlarda kullanmışızdır. Cinaslı uyak bu tür bir söz oyunudur:
Kalem böyle çalınmıştır yazıma
Yazım kışa uymaz, kışım yazıma.
Sözel ve sözel olmayan dilleri bir bütün halinde betimlemekle semiyoloji (göstergebilim) doğmuştur. Grafik, resim, afiş vs.
I ♥ you.
Tek dilin konuşulduğu ülke sayısı oldukça azdır: Kuzey ve Güney Kore, Portekiz, İzlanda gibi.
Aynı devlette, aynı dilde birçok lehçenin görülmesi sık rastlanılan bir durumdur. Örneğin: Afrika Zaire’de 212, Nijerya’da 413, Yeni Gine’de 849 lehçe vardır.
Lehçe: Bir dildeki sözcüğün yöreden yöreye değişik telaffuzu.
Bazı diller ise; birkaç ülkede konuşulur. Örneğin 45’I resmi dil olmak üzere 80 ülkede İngilizce, 32’si resmi dil olmak üzere 50 ülkede Fransızca, bir Afrika dili olan Svahilice 10 ülkede konuşulur.
Dünyada 6000 dil veya lehçe tesbit edilmiştir. Bu dillerin 185’I Avrupa dilidir.
Coğrafi olarak en çok konuşulan 5 dil, dünya nüfusunun yarısını oluşturur. Bunlar: İngilizce, Fransızca, Hintçe-Urduca, Malayca-Endonezya dilleri ve Çince’dir.
Çokdillilik haricinde, dil ve nüfus ilişkisini şöyle sıralayabiliriz:
Dünyada 1 milyar kişi Çince,
400 milyon kişi İngilizce,
300 milyon kişi, Hintçe-Urduca, İspanyolca, Rusça,
200 milyon kişi Türkçe, Arapça, Portekizce, Fransızca, Bengali dili,
120 milyon kişi Japonca, Almanca,
60 milyon kişi Biharî, Korece, İtalyanca, Cava dili, Marathi, Pencabî, Tamilce, Telugu dili, Vietnam dilini konuşur.
Dünyada 1 milyon civarında kişi tarafından konuşulan yaklaşık 200 dil vardır.
Dillerin sınıflandırılması söz konusu edilirken, örneğin Afrika dilleri çok sorun olmuştur. Hâlâ bile siyasi veya ulaşım gibi nedenlerden dolayı ulaşılamayan Afrika bölgeleri vardır. Bu yüzden dillerin tarihle, göstergesel işleyiş biçimleri, alansal yönlerine öncelik verildi.
Şöyle bir sınıflandırma yapıldı:
- Hint-Avrupa dilleri:
Roman dilleri: Provence dili, Katalanca, Fransızca, İspanyolca, Portekizce, İtalyanca, Sardunya dili,
Reto-Roman dili, Rumence=Moldovca
Germen dilleri: Friesland dili, İngilizce, Almanca, Hollandaca, İsveççe, Danca, Norveççe, İzlandaca
Baltık–Slav dilleri: Letonca, Litvanca, Rusça, Ukrayna dili, Beyaz Rusça, Lehçe, Çekçe, Slovakça,
Sarab dili, Bulgarca, Makedonca, Sırp-Hırvat dili, Slovence
Kelt dilleri: Gaelce (İrlanda, İskoçya ve Mans adası dili), Bretonca, Cornwall dili, Galce
Hint-İran dilleri: Sanskritçe, Farsça, Peştu, Kürtçe, Tacikçe, Hintçe-Urduca, Biharî, Negal dili, Assam dili, Bengalî, Oriya dili, Gucerat dili, Marathi, Seylan dili, Pencabî, Sindhi, Keşmir dili, Çingene dilleri
Diğer diller: Arnavutça, Yunanca, Ermenice
- Kafkas dilleri:
Gürcüce, Avarca, Abhazca, Lazca, Çerkezce, Çeçence, İnguşça,
Kabartayca, Lezgice
- Baskça
- Dravid dilleri:
Tamilce, Telugu dili, Kanara, Malayalam
- Ural dilleri:
Fince, Estonca, Laponca, Macarca, Hantıy dili, Mansi dili, Samoyed dilleri
- Altay dilleri:
Türkçe (Türkiye Türkçesi, Azerice, Özbekçe, Yeni Uygurca, Kazakça, Tatarca, Türkmence, Kırgızca vb.), Moğolca, Tunguzca.
- Japonca
- Korece
- Çin-Tibet dilleri:
Çince (Mandarin, Yue), Tibetçe, Birmanca
- Diğer Asya dilleri:
Çukçiçe, Gilyak dili, Yukagirce, Tayca, Miao-Yao dili, Mon-Khmer dilleri, Munda dili
- Malaya-Polinezya dilleri:
Madagaskar dili, Malayca, Cava dili, Tagalogca, Maori dili, Tahiti dili, Hawaii dili, Tongan dili
- Diğer Okyanusya dilleri:
Avustralya’da: Aranda dili, Dyirbal dili
Yeni Gine’de: Papua dilleri
- Eskimo-Aleut dilleri
Eskimo dili
- Amerika yerli dilleri:
Atabask dilleri (Navaho dili, Apaş dili)
Kuzey’de: Algonkin dilleri (Şayen dili, Mikmek dili), Siu dili, Hakan dili, Penuti dilleri (Maya dili), Aztek-Tano dilleri (Nahuatl dili, Hopi dili), Oto-Mange dilleri, Tarasko dili, Salish dili
Güney’de: Çibça dili, Ge-bororo-Karahaca, Panoca, Karayibce, Keşuvaca-Aymaraca, Tukanoca, Aravakça, Tupi-Guarani dilleri, Araukanca
- Hami-Sami dilleri (Afrika-Asya dilleri)
Sami: Arapça, Malta dili, İbranice, Aramca, Süryanice, Amharca, Tiprinaca
Hami: Berberi dilleri (Kabiliye dili, Tuaregce)
Kuşi: Somali dili, Afar dili
- Nijer-Kongo dilleri:
Çad dilleri: Havsa dili
Mande dilleri: Bambaraca, Mendece, Diviaca, Malinkece
Batı Anlantik dilleri: Volof dili, Serer dili, Filani (Pöl) dilleri
Gur (veya Volta) dilleri: Mosi dili, Senufo dili
Kva dilleri: Yoruba dili, Eve dili, Fon dili, İbo dili, Akan dilleri
Bantu dilleri: Svahilice, Kongo dili, Ruanda dili, Lingola dili, Ksosa dili,
Zulu dili, Kikuyu dilleri
Adamava dilleri: Sango dili, Gabya dilleri
- Nil-Sahra dilleri:
Sübye dili, Songay dili, Sudan dilleri (Mangbetuca)
Nil dilleri (Masai dili)
- Hoisan dilleri:
Boşiman dili, Hotanto dili, Sandave dili, Hadza dilleri.
Gülşen Uslu
